Έρχεται η εποχή των …ρηχών αναγνωστών;
Μάθε παιδί μου γράμματα ή Μάθε παιδί μου Internet; Ποια από τις δυο θα είναι η συμβουλή των γονιών στα βλαστάρια τους σε ένα μέλλον που είναι ήδη εδώ; Το 
γνωστό και «παλαιάς κοπής» δίλημμα που έμοιαζε να έχει πια ξεπεραστεί, επανέρχεται στην επικαιρότητα και προβληματίζει. Τη συζήτηση έχει τροφοδοτήσει το βιβλίο του Nicholas Carr με τίτλο “The Shallows” (σ.σ. Οι Ρηχοί) που είχε κυκλοφορήσει παλαιότερα και τον ερχόμενο Ιούνιο θα επανεκδοθεί. Ευφυής σχολιαστής της επανάστασης των νέων τεχνολογιών ο συγγραφέας, ισχυρίζεται στο νέο του βιβλίο με τον υπέρτιτλο “What the Internet is doing to our brains” (σ.σ. Τι κάνει το Internet στον εγκέφαλό μας) ότι το διαδίκτυο μας οδηγεί σε έναν πολιτισμό επιφανειακού τύπου, καθώς η συγκέντρωσή μας σε ένα θέμα διαρκεί πολύ λίγο.
Της Ελπίδας Πασαμιχάλη
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πορεία του Internet είναι πια …μη αναστρέψιμη και τα οφέλη πολλαπλά σε όλα τα επίπεδα. Ωστόσο τα νέα δεδομένα που εισάγει στο χώρο της ανάγνωσης και κυρίως της Παιδείας δεν παύουν να προκαλούν συζητήσεις και προβληματισμούς. Ανησυχίες και σκέψεις έχουν διατυπωθεί και από άλλους μελετητές του διαδικτύου, όμως ο Carr παραθέτει ένα σύνολο από πορίσματα ερευνών που αποδεικνύουν ότι ο πολυδιασπασμένος διαδικτυακός κόσμος μειώνει την ικανότητα των ανθρώπων για σοβαρή συγκέντρωση και βαθειά σκέψη.
Έρευνα σε μαθητές αναβαθμίζει το ρόλο των βιβλίων
Μια από τις έρευνες που προκάλεσαν ιδιαίτερο προβληματισμό, έγινε σε 852 μη προνομιούχους σπουδαστές, στους οποίους με το τέλος της σχολικής χρονιάς, έδωσαν 12 βιβλία για να τα πάρουν στο σπίτι τους. Αυτό επαναλήφθηκε για τρία συνεχόμενα χρόνια. Στη συνέχεια οι ερευνητές, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Richard Allington από το Πανεπιστήμιο του Τένεσση, είδαν τη βαθμολογία τους. Διαπίστωσαν ότι οι σπουδαστές που είχαν πάρει βιβλία στο σπίτι τους είχαν αξιοσημείωτα μεγαλύτερους βαθμούς σε σύγκριση με τους άλλους, ενώ είχαν επηρεαστεί σε πολύ μικρότερο βαθμό από τη καλοκαιρινή χαλάρωση, στην οποία, σύμφωνα πάντα με τους ερευνητές, είναι πιο επιρρεπείς οι φοιτητές που προέρχονται από χαμηλές εισοδηματικές τάξεις. Αυτά τα 12 βιβλία που πήραν μαζί τους επέδρασαν με τον ίδιο τρόπο σαν να είχαν παρακολουθήσει θερινά τμήματα σχολείου. Η έρευνα αυτή πιστοποιεί την τεράστια επίδραση που έχουν τα βιβλία.
Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει σε 27 χώρες έχει προκύψει ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν σε σπίτια που είχαν πάνω από 500 βιβλία, παρακολουθούν σχολείο για μεγαλύτερο διάστημα και έχουν καλύτερες επιδόσεις. Η νέα αυτή έρευνα απέδειξε ότι τα βιβλία, ακόμη και όταν μπουν σε ένα σπίτι που δεν τα είχε πριν, καλλιεργούν σημαντικές σχολικές επιδόσεις.
Το Internet μειώνει τις επιδόσεις στα Μαθηματικά σύμφωνα με τους ερευνητές!
Αντίθετα κάποιες έρευνες για τη σχέση του Internet με το σχολείο, φέρνουν άσχημα νέα! Δύο ερευνητές από το Duke’ s Stanford School of Public Policy εξέτασαν τη χρήση των κομπιούτερ σε μισό εκατομμύριο μαθητές δημοτικού, μεταξύ 5ης και 8ης . Το συμπέρασμα τους ήταν ότι η μεγάλη διάδοση οικιακών κομπιούτερ με Internet υψηλής ταχύτητας, συνδέονται με χαμηλές επιδόσεις στα Mαθηματικά και στους βαθμούς. Η έρευνα αυτή, σε συνδυασμό με άλλες απέδειξε ότι η ευρείας κλίμακας πρόσβαση στο Ίντερνετ δεν είναι κατ’ ανάγκη θετική για τα παιδιά και πιθανότατα είναι αρνητική για την ακαδημαϊκή τους πορεία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι οι έρευνες αυτές έγιναν από το 2000 έως το 2005 πριν από την εμφάνιση των Facebook και Twitter.
Internet και…. Rock ‘n’ Roll!
Η αλήθεια είναι ότι, όπως παρατηρούν και ξένοι σχολιαστές, η υπερβολική κινδυνολογία για τα… δεινά του Internet, φέρνει στο μυαλό κάποια δημοσιεύματα των αρχών του ’50 που «αποδείκνυαν» ότι το… rock ‘n’ roll διαφθείρει τη νέα γενιά!… Όμως ο Nicholas Carr είναι αρκετά οξυδερκής για να πέσει σε τέτοιου είδους σφάλμα. Χωρίς να αμφισβητεί την αξία του διαδικτύου για τον κόσμο της πληροφορίας, υπογράφει ένα κομψό μανιφέστο για να διαλύσει κάποιους μύθους που το ωραιοποιούν.
Oι επικριτές του λένε, ότι το Internet είναι ευλογία για το σχολείο, όχι απειλή. Η επαφή ενός παιδιού με το διαδίκτυο, από τα παιχνίδια on-line μέχρι τη χρήση των μηχανών αναζήτησης για έρευνα, βελτιώνουν την ικανότητά του να αφομοιώνει πληροφορίες και να εστιάζει την προσοχή του.
Έρχεται η γενιά των… Ρηχών αναγνωστών;
Υπάρχει όμως και μια διαφορετική άποψη, που βλέπει με επιφύλαξη, αυτά που θεωρούνται τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του διαδικτύου: την ελεύθερη πλοήγηση, το διάλογο και τον αντίλογο, την αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας, την αντι-εξουσιαστική κατεύθυνση. Γενικώς την έλλειψη οποιασδήποτε ιεραρχίας, που μέχρι σήμερα αποτελεί τον κορμό σε κάθε εκπαιδευτικό σύστημα.
Τονίζει ότι το ζήτημα δεν βρίσκεται στη φυσική παρουσία του βιβλίου, αλλά στο γεγονός ότι αυτοί που διαβάζουν, δηλαδή οι αναγνώστες, θεωρούν ότι έχουν γίνει μέλη μιας διαφορετικής κοινωνικής ομάδας. Από τη στιγμή που θα αρχίζουν να «χτίζουν» την ατομική τους βιβλιοθήκη μέχρι τη στιγμή που θα γίνουν πολίτες του λογοτεχνικού κόσμου. Από την πρώτη στιγμή αντιλαμβάνονται ότι εισέρχονται σε έναν σύμπαν με ιεραρχία. Υπάρχουν τα έργα της κλασσικής λογοτεχνίας στην κορυφή και τα βιβλία για την παραλία στον πάτο….
Ο αναγνώστης εισέρχεται στον κόσμο της γνώσης σαν δόκιμος και σταδιακά μυείται στα έργα του σπουδαίων συγγραφέων και μελετητών. Οι αναγνώστες μαθαίνουν να «κολυμπάνε» στα βαθιά νερά εναλλακτικών κόσμων και ελπίζουν ότι κάποια στιγμή θα αποκτήσουν την πολυπόθητη σοφία. Στους συγγραφείς που μπορούν να μεταδώσουν αυτή τη σοφία, αποδίδεται ιδιαίτερος σεβασμός
Όλα αυτά βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τη λειτουργία του διαδικτύου, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η εξαφάνιση της ιεραρχίας και η απουσία οποιασδήποτε διαφοράς. Η φιλοσοφία του Internet είναι η ισότητα. Οι νέοι θεωρούνται πιο προνομιούχοι από τους μεγαλύτερους. Θεωρείται αυτονόητο ότι οι νέες τεχνολογίες είναι πιο θετικές από τις παλιές.
Το Μέσον είναι το Μέσον
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στο Internet και τα βιβλία, βασιζόταν μέχρι σήμερα στην περίφημη αρχή που διατύπωσε ο Μάρσαλ Μακ Λούαν στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ότι «Το Μέσον είναι το Μήνυμα». Σύμφωνα με τον Carr όμως, υπάρχουν πλέον περιπτώσεις που «Το Μέσον είναι απλώς το Μέσον» και τίποτα περισσότερο… Πρόκειται για δύο διαφορετικές φιλοσοφίες που οδηγούν σε διαφορετικούς τύπους γνώσης. Ο σπουδαίος μελετητής Joseph Epstein διέκρινε τρία διαφορετικά είδη ανθρώπων: τους καλά πληροφορημένους, του υποψιασμένους και τους καλλιεργημένους. Το Internet μας βοηθάει να είμαστε καλά πληροφορημένοι, για τα σύγχρονα επιτεύγματα, τις σύγχρονες τάσεις και συζητήσεις, μας βοηθάει επίσης να είμαστε υποψιασμένοι για αυτό που συμβαίνει σε άλλους χώρους, «έξω από το βαρετό mainstream» (!) όπως λέει ο Epstein.
Να χτίσουμε το Internet της σοβαρής γνώσης
Για να γίνει κάποιος πραγματικά καλλιεργημένος, για να μυηθεί σε νοήματα με διαχρονική αξία, πρέπει να δείξει σεβασμό στη σκέψη μυαλών που υπήρξαν σπουδαιότερα από το δικό του…. Πρέπει να βουτήξει στα βαθειά της σκέψης των μεγάλων στοχαστών. Πρέπει να δείχνει σεβασμό στο κύρος των δασκάλων….
Μέχρι σήμερα το Internet μπορεί να έχει δημιουργήσει ενδιαφέροντες συζητητές όμως είναι η Παιδεία εκείνη που δημιουργεί καλούς φοιτητές. Γιατί μέσα από την Παιδεία μπορεί κανείς να διακρίνει το σημαντικό από το ασήμαντο. Δεν αποκλείεται βέβαια, όλα αυτά στο μέλλον να αλλάξουν. Ήδη παρατηρείται μία τάση για δημιουργία πιο «παραδοσιακών» κόμβων στο διαδίκτυο. Σε τελική ανάλυση το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην αντιπαράθεση ανάμεσα στο Internet και στα βιβλία, αλλά στους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να χτίσουμε στο Internet μία «αντι-κουλτούρα» που θα προσελκύει τους χρήστες στη σοβαρή γνώση.
Πηγές:
-The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains, Nicholas Carr
-New York Times
-USA TODAY
-Financial Times
-Amazon
